Przerwa macierzyńska, a następnie powrót do pracy, często rodzą szereg pytań ze strony mam. Zastanawiają się one, co im przysługuje, jakie mają prawa po powrocie do pracy, czy przysługuje im dodatek i wiele innych kwestii. Zebrałam najczęściej zadawane pytania, aby wyjaśnić obowiązujące obecnie przywileje i uprawnienia.
Powrót do pracy po przerwie macierzyńskiej często wiąże się z dużym stresem i obawami, ale z drugiej strony jest też sporo preferencyjnych rozwiązań, które oferuje nam państwo i warto o nich wiedzieć, żeby świadomie i mądrze z nich korzystać.
Jakie ma prawa matka wracająca do pracy?
Pod tym zagadnieniem kryje się szereg bardziej szczegółowych pytań, na które szukają odpowiedzi młode mamy. Oto kilka z nich:
Czy można zwolnić matkę dziecka do lat 4?
W myśl artykułu 177 Kodeku Pracy (dalej KP) w okresie ciąży, jak również w okresie urlopu macierzyńskiego oraz rodzicielskiego pracodawca nie może rozwiązać ani wypowiedzieć umowy o pracę. Wyjątek stanowią upadłość lub likwidacja pracodawcy, jak również rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy, gdy reprezentująca ją zakładowa organizacja związkowa wyraziła na to zgodę.
Umowa o pracę zawarta na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu (§ 3.). Przepis ten nie ma zastosowania w przypadku umowy o pracę na czas określony zawartej w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy.
Jakie wolne przysługuje matce?
✨Pracownicy przysługuje urlop macierzyński (w wymiarze 20 tygodni w przypadku urodzenia 1 dziecka, 31 tygodni po urodzeniu 2 dzieci, 33 tygodnie – 3, 35 tygodni – 4 i 37 tygodni – 5 lub więcej dzieci). Przed porodem pracownica może wykorzystać maksymalnie 6 tygodni urlopu macierzyńskiego (art. 180 KP).
✨Ponadto mamie przysługuje również urlop rodzicielski (w wymiarze 41 tygodni lub 43 tygodni w po urodzeniu więcej niż 1 dziecka, a w przypadku ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia albo nieuleczalnej choroby zagrażającej życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu wymiar ten wynosi 65 lub 67 tygodni). Z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje pracownicy – rodzice dziecka (art. 182 KP).
✨Mamie zatrudnionej co najmniej 6 miesięcy przysługuje również prawo do urlopu wychowawczego. Jego wymiar wynosi 36 miesięcy, można go wykorzystać do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia. Z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice lub opiekunowie dziecka. W takim przypadku łączny wymiar urlopu wychowawczego nie może przekraczać wspomnianego wymiaru 36 miesięcy (art. 186 KP).
✨Po powrocie do pracy mama wychowująca przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat może skorzystać ze zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni w każdym roku kalendarzowym, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (art. 188 KP).
✨ Ponadto w ramach unijnej dyrektywy work-life balance pracownicy przysługuje w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy, w wymiarze 5 dni, w celu zapewnienia osobistej opieki m.in. nad dzieckiem. Jest to urlop bezpłatny (Art. 173 KP).
Poniżej zestawiłam w tabelce podstawowe informacje dotyczące urlopów:
Czy po macierzyńskim można wrócić na część etatu?
Tak, jest to możliwe. W myśl art. 186 § 1 KP pracownica uprawniona do urlopu wychowawczego może złożyć wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Może to zrobić w okresie, w którym mogłaby korzystać z takiego urlopu, czyli do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia. Pracodawca jest obowiązany taki wniosek uwzględnić. Wniosek taki należy złożyć przynajmniej 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy.
Jakie są przywileje matki karmiącej w pracy?
Mamie karmiącej przysługują następujące przywileje:
✨Dwie półgodzinne przerwy w pracy wliczane do czasu pracy. Pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda. Przerwy na karmienie mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie. Warto pamiętać o tym, że pracując krócej niż 4 godziny dziennie nie będzie przysługiwać żadna przerwa. A w przypadku czasu pracy nie przekraczającego 6 godzin dziennie – przysługuje tylko jedna taka przerwa (Art. 187 §1 KP).
✨Zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych oraz w porze nocnej bez jej zgody. Dotyczy to osób wychowujących dziecko do ukończenia przez nie 8 roku życia. Nie można również takiej osobie zlecać przerywanego czasu pracy ani delegować poza stałe miejsce pracy bez jej zgody (Art. 178 §1 KP).
✨Zakaz wykonywania prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia. Są to prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, w tym ręcznym transportem ciężarów, mogące mieć niekorzystny wpływ ze względu na sposób i warunki ich wykonywania (Art. 176 KP). Szczegóły zostały określone w „Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki”.
✨Ochrona przed zwolnieniem. Jak wspominałam powyżej, w okresie urlopu macierzyńskiego oraz rodzicielskiego pracodawca nie może rozwiązać ani wypowiedzieć umowy o pracę. Wyjątek stanowią upadłość lub likwidacja pracodawcy, jak również rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy, gdy reprezentująca ją zakładowa organizacja związkowa wyraziła na to zgodę.
✨Zgoda na pracę zdalną. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownicy wychowującej dziecko do ukończenia przez nie 4. roku życia o wykonywanie pracy zdalnej, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika (Art. 67 KP).
Jaki jest dodatek dla matek wracających do pracy?
Aktywni rodzice w pracy (tzw. babciowe).
Świadczenie przysługuje, gdy oboje rodziców są aktywni zawodowo, od ukończenia przez dziecko 12. miesiąca do ukończenia 35. miesiąca życia. Wysokość świadczenia wynosi 1500zł miesięcznie, w przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności – 1900zł miesięcznie. Przysługuje na dziecko nieobjęte opieką w żłobku, klubie dziecięcym czy przedszkolu. Świadczenie jest wypłacane przez ZUS na konto rodzica.
Aktywnie w żłobku.
Świadczenie przysługuje rodzicom na dziecko, które uczęszcza do żłobka, klubu dziecięcego albo jest objęte opieką sprawowaną przez dziennego opiekuna, nie dłużej jednak niż do ukończenia roku szkolnego, w którym dziecko ukończy 3. rok życia, lub w przypadku gdy niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym – 4. rok życia. Przysługuje, gdy oboje rodziców są aktywni zawodowo. Wysokość świadczenia wynosi 1500zł miesięcznie, w przypadku dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności – 1900zł miesięcznie. Świadczenie jest wypłacane przez ZUS na rachunek bankowy podmiotu prowadzącego żłobek, klub dziecięcy, zatrudniającego dziennego opiekuna lub rachunek bankowy dziennego opiekuna prowadzącego działalność na własny rachunek, jeśli nie jest to możliwe – świadczenie „aktywnie w żłobku” jest wypłacane rodzicowi.
Aktywnie w domu.
Świadczenie przysługuje od ukończenia przez dziecko 12. miesiąca do ukończenia 35. miesiąca życia. Wysokość świadczenia wynosi 500zł miesięcznie. Przysługuje matce albo ojcu, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu matki albo ojca. Świadczenie jest wypłacane przez ZUS na konto rodzica.
Rodzicom przysługuje w danym czasie tylko jedno z powyższych świadczeń. Rodzice mogą w dowolnym momencie zmienić wybór świadczenia. Żadne ze świadczeń nie jest uzależnione od kryterium dochodowego. Przepisy regulujące powyższe świadczenia zostały zawarte w Ustawie z dnia 15 maja 2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka – „Aktywny rodzic”.
Jak złożyć wniosek o babciowe?
Wnioski o wszystkie trzy świadczenia „Aktywny rodzic” można składać wyłącznie elektronicznie korzystając z jednej z czterech platform – Platforma Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS), aplikacja mobilna mZUS, Portal Emp@tia Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz bankowość elektroniczna. Wniosek można składać od miesiąca, w którym dziecko kończy 12 miesiąc życia. Za realizację programu odpowiada ZUS, będzie on przyjmował wnioski, weryfikował je oraz wypłacał świadczenia.
Komu przysługuje 12 tys. na dziecko?
Świadczenie w takiej wysokości przysługuje na drugie i każde kolejne dziecko w wieku od ukończenia 12. do ukończenia 35. miesiąca życia. Jest ono niezależne od kryterium dochodowego i przysługuje niezależnie od aktywności zawodowej rodziców. Aby uzyskać prawo do świadczenia, należy złożyć wniosek w formie elektronicznej za pośrednictwem Platformy Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS), Portalu Emp@tia Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz bankowości elektronicznej. Świadczenie można rozłożyć na 24 miesięczne raty po 500zł lub 12 rat po 1000zł. Jest ono wypłacane przez ZUS na konto rodzica. Przepisy regulujące to świadczenie zostały zawarte w Ustawie z dnia 17 listopada 2021 r. o rodzinnym kapitale opiekuńczym.
Czy kobieta po powrocie z macierzyńskiego jest chroniona?
Ochrona przed degradacją stanowiska. Pracodawca dopuszcza kobietę po powrocie z urlopu macierzyńskiego (ale też rodzicielskiego oraz wychowawczego) do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe – na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu na warunkach nie mniej korzystnych od tych, które obowiązywałyby, gdyby pracownik nie korzystał z urlopu (Art. 186⁴ KP).
Ochrona przed pracą w godzinach nadliczbowych. Pracodawca nie może bez zgody kobiety nakazać jej pracy w godzinach nadliczbowych. Taka ochrona trwa do ukończenia przez dziecko 8 roku życia.
Ochrona przed pracą w porze nocnej bez jej zgody. Taka ochrona trwa do ukończenia przez dziecko 8 roku życia.
Ochrona przed zlecaniem przerywanego czasu pracy oraz delegowaniem poza stałe miejsce pracy. Pracodawca nie może tego zrobić bez jej pracownicy. Taka ochrona trwa do ukończenia przez dziecko 8 roku życia.
Ochrona przed wykonywaniem prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia. (jeśli kobieta wciąż karmi piersią).
Gwarancja zgody na pracę w niepełnym wymiarze godzin. Na wniosek mamy wracającej z urlopu macierzyńskiego pracodawca jest obowiązany zgodzić się na obniżenie wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Kobieta może składać takie wnioski do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.
Warto zapoznać się z wszystkimi powyższymi formami wsparcia, wynikającymi z przepisów prawa, aby świadomie i mądrze z nich korzystać ułatwiając sobie tym samym powrót do pracy po przerwie macierzyńskiej.
